Περίπατος στην πόλη της Λευκάδας

Η πόλη της Λευκάδας με το χαρακτηριστικό αρχιτεκτονικό χρώμα, τα στενά καντούνια, τις περιποιημένες αυλές και την ανέπαφη αρχοντική ομορφιά της, ορίζει την πρώτη ταξιδιωτική εικόνα του επισκέπτη.

Σημείο εκκίνησης του περιπάτου μας, είναι ο ναός του Αγίου Μηνά. Xτισμένος στις αρχές του 18ου αιώνα, διαθέτει εντυπωσιακό ξυλόγλυπτο τέμπλο με φύλλο χρυσού. Oι εικόνες που τον πλαισιώνουν ανήκουν σε κορυφαίους Επτανήσιους αγιογράφους ενώ το σιδερένιο καμπαναριό του χτίστηκε τη δεκαετία του '20.  Παλαιότερα στην περιοχή αυτή βρίσκονταν τα μαγαζιά των τεχνιτών της Λευκάδας καθώς επίσης και χάνια που εξυπηρετούσαν τον σταυλισμό των ζώων των χωρικών του νησιού. Από το σημείο αυτό ξεκινά και ο κεντρικός εμπορικός δρόμος της πόλης της Λευκάδας, το παζάρι όπως συνηθίζουν να το αποκαλούν οι ντόπιοι.

Κατά μήκος της κεντρικής αγοράς, ο επισκέπτης συναντά τα χαρακτηριστικά σπιτάκια που στεγάζουν μικρά εμπορικά καταστήματα και γουστόζικα καφέ. Η ιδιαίτερη φυσιογνωμία της πόλης, απότοκος της πολιτισμικής κληρονομιάς των Ενετών κατακτητών και της έντονης σεισμικής δραστηριότητας, διαφαίνεται στον πολεοδομικό της σχεδιασμό. Τα περισσότερα σπίτια είναι συνήθως διώροφα ή τριώροφα, λιτά, με ελαφριά ξύλινη κατασκευή και έντονα χρώματα.

 Χαρακτηριστικό αρχιτεκτονικό στοιχείο με σαφέστατη αναγεννησιακή επιρροή, είναι οι στοές που συναντά κανείς κατά μήκος του πεζόδρομου. Ως επί το πλείστον είναι ξύλινες ενώ το φως εισέρχεται ανεμπόδιστα στο ισόγειο των σπιτιών και αυτό χάρη στο σχήμα που έχουν οι καμάρες. 

Δεύτερη στάση ο ναός των Εισόδιων της Θεοτόκου (1720 μ.Χ.) με το παραδοσιακό επτανησιακό καμπαναριό. Ξεχωρίζει η παράσταση της Δευτέρας Παρουσίας στην κορυφή του μπαρόκ τέμπλου ενώ τόσο οι πίνακες στους τοίχους όσο και οι εικόνες στο τέμπλο ανήκουν σε ξακουστούς Λευκαδίτες αγιογράφους.

Συνεχίζοντας τη βόλτα μας επί της Ιωάννου Μελά, συναντάμε στα δεξιά μας τον Ναό του Παντοκράτορα. Ο ναός ανεγέρθηκε το 1699, σε ανάμνηση της απελευθέρωσης του νησιού από τους Τούρκους, ωστόσο λόγω ζημιών που υπέστη από σεισμούς, τη σημερινή του μορφή την έλαβε το 1830. Διαθέτει αξιόλογες εικόνες των Καλιβωκά και Βεντούρα, μπαρόκ πρόσοψη με γοτθικά στοιχεία και ανήκει στις οικογένειες Σταύρου και Βαλαωρίτη. Είναι κλειστός προς το κοινό όλο τον χρόνο και ανοίγει μόνο την ημέρα της εορτής του (6/8) και στην επέτειο της Ένωσης των Επτανήσων (21/5). Πίσω από το ιερό βήμα βρίσκεται ο τάφος του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, του διακεκριμένου επικού ποιητή.

Ο μαρκάς (απ΄το ιταλ. mercato = λαϊκή αγορά) παλαιότερα στέγαζε τη δημοτική αγορά της πόλης. Οι νοικοκυραίοι προμηθεύονταν από εδώ ψάρια, κρέατα και λαχανικά. Τη δεκαετία του '30 στο σημείο απέναντι από τον ναό των Αγίων Αναργύρων κατασκευάστηκε το Δημοτικό Σχολείο (υπήρχε μέχρι και το 1986 οπότε και κατεδαφίστηκε), το οποίο και κάλυπτε όλη την έκταση της σημερινής πλατείας. 

Εδώ βρίσκονται οι τρεις βιβλιοθήκες της πόλης, η αίθουσα Στάμου και δύο αξιόλογοι ναοί. Πρώτα συναντάμε την Αίθουσα Τέχνης Θ. Στάμου, αφιερωμένη στον Λευκαδίτη εξπρεσιονιστή Θεόδωρο Στάμο. Καθ΄όλη τη διάρκεια του χρόνου στην αίθουσα φιλοξενούνται εκθέσεις ζωγραφικής, χαρακτικής, γλυπτικής, φωτογραφίας κ. ά. Στον πρώτο όροφο του ίδιου κτιρίου βρίσκεται και η Χαραμόγλειος βιβλιοθήκη. Πρόκειται για μια συλλογή μνήμης 6 και πλέον αιώνων και αποτελείται από 40.000 τίτλους βιβλίων με θέμα τη Λευκάδα και τους Λευκαδίτες. Ιδρύθηκε το 1991 από τον Αριστοτέλη Χαραμόγλη και έχει μπει στο ρεκόρ Γκίνες. Απέναντι βρίσκεται και η βιβλιοθήκη του διεθνούς φήμης ιστορικού, Ν. Σβορώνου. Περιέχει βιβλία, σπάνια φυλλάδια και εφημερίδες καθώς επίσης και αδημοσίευτες διδακτορικές διατριβές.

Στην πλατεία θα δείτε και δύο γλυπτά, την προτομή του Νίκου Σβορώνου και το Μνημείο Εθνικής Αντίστασης ενώ εδώ κάθε Ιούλιο διοργανώνεται το Φεστιβάλ Λευκαδίτικης Γαστρονομίας. 

Λίγο πιο κάτω, στο αριστερό μας χέρι βρίσκεται η εκκλησία των Αγίων Αναργύρων. Πρόκειται για τυπικό δείγμα λευκαδίτικου ναού με ψηλό ξυλόγλυπτο τέμπλο και αναγεννησιακούς πίνακες του ζωγράφου Σπ. Γαζή. Απέναντι ακριβώς είναι η Δημόσια Βιβλιοθήκη Λευκάδας. Στεγάζεται σε διώροφο νεοκλασικό κτήριο με όμορφο κήπο. Χτίστηκε ως κατοικία της οικογένειας Ζουλίνου στα τέλη του 19ου αιώνα, κατόπιν φιλοξένησε την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος και στη συνέχεια περιήλθε στα χέρια του ελληνικού Δημοσίου. Η συλλογή της περιλαμβάνει έναν αξιόλογο αριθμό βιβλίων και εντύπων καθώς επίσης και μια πλούσια συλλογή μεταβυζαντινών εικόνων, με εξέχοντα δείγματα επτανησιακής νοοτροπίας των αγιογράφων Δοξαρά, Ρούσσου, Πατσαρά, Γαζή κ. ά.

Επόμενη στάση η εκκλησία της Παναγίας των Ξένων που είναι αφιερωμένη στη Γέννηση της Θεοτόκου. Ο ναός ανεγέρθηκε το 1718 και το προσωνύμιό του «των ξένων» οφείλεται στους κατοίκους της Λευκάδας που κατάγονταν από άλλα μέρη και αυτή ήταν η ενορία τους.

Συνεχίζουμε παίρνοντας την οδό Ι. Μαρίνου. Στα 3 λεπτά με τα πόδια συναντάμε την πλατεία Ζαμπελίου.

φωτο οικια Ρουσσοπούλου (1870)

Το κτήριο που βλέπουμε στο αριστερό μας χέρι λίγο μετά την πλατεία, χτίστηκε περί το 1830, στέγασε αρχικά το σχολείο μέσης εκπαίδευσης, μετέπειτα τα Δικαστήρια, το Δημαρχείο και σήμερα τα Κ.Ε.Κ ενώ στο ισόγειό του φιλοξενούνται από τη δεκαετία του '30 τα αρχεία του Νομού Λευκάδας. Το δίδυμο του κτήριο ήταν επί σειρά ετών Γυμνάσιο, μετέπειτα Δημοτικό σχολείο και πλέον φιλοξενεί το Κοινωνικό Παντοπωλείο και το σωματείο Νέα χορωδία. 

Στρίβοντας αριστερά συναντάμε τη Μητρόπολη (Ι. Ν. Ευαγγελιστρίας). Χτίστηκε αρχικά το 1689 αλλά τη σημερινή του μορφή την έλαβε το 1886. Η στάση εδώ κρίνεται απαραίτητη προκειμένου να θαυμάσετε το εντυπωσιακό νεοκλασικό τέμπλο και τις έξοχες εικόνες που το πλαισιώνουν. Το στενάκι δίπλα από τη Μητρόπολη θα σας οδηγήσει ξανά στον κεντρικό πεζόδρομο.

Στα μισά περίπου του κεντρικού πεζόδρομου, στρίβουμε δεξιά στην οδό Ζαμπελίου. Εδώ συναντάμε την εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Χτίστηκε το 1687, διαθέτει εντυπωσιακό τέμπλο και εικόνες των Βεντούρα και Ρούσου.

Λίγο πιο κάτω βλέπουμε ένα -ερειπωμένο πλέον- κτίριο, την οικία Ζαμπελίων. Πρόκειται για ένα από τα πιο παλιά σπίτια της Αγίας Μαύρας (18ου αιώνα) που καθυποβάλλει με τη δυναμική της αρχιτεκτονικής του. Σ' αυτό το σπίτι γεννήθηκαν οι Ζαμπέλιοι (επιφανείς συγγραφείς, ιστορικοί, νομικοί, μέλη της Φιλικής Εταιρείας κ. ά.), μετέπειτα το κτίριο στέγασε δημοτικά σχολεία και την Φιλαρμονική Εταιρεία Λευκάδας. Προχωρώντας φτάνουμε σε μία μικρή πλατεία, όπου βρίσκονται οι προτομές των αδελφών Πάνου και Μήτρου Γιαννούλη, αγωνιστών της Εθνικής αντίστασης.

Εδώ βρίσκεται και η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, παλιό μετόχι της Κόκκινης εκκλησιάς. Τη σημερινή του μορφή την πήρε το 1825 ενώ στο τέμπλο του δεσπόζουν εικόνες του αγιογράφου Δοξαρά. Η εκκλησία δεν είναι επισκέψιμη. 

Προχωράμε στην οδό Ζακύνθου μέχρι να συναντήσουμε τη Γολέμη. 

Παραδοσιακό σπίτι με μπότζο (χαγιάτι). Η επιρροή της ηπειρώτικης και μακεδονικής αρχιτεκτονικής είναι εμφανής στα παλαιότερα σπίτια της Χώρας της Λευκάδας.

Περνάμε τον δρόμο και κατευθυνόμαστε προς την μαρίνα της πόλης.

Ένα από τα πιο πρόσφατα αποκτήματα της Λευκάδας είναι η μαρίνα της, η πλέον σύγχρονη της Ελλάδας, που βρίσκεται στην ανατολική πλευρά της πόλης. Υπερσύγχρονη και με πολύ καλές εγκαταστάσεις, η μαρίνα διαθέτει 610 θέσεις ελλιμενισμού για σκάφη. Στον χώρο της λειτουργεί ναυτικός όμιλος, εστιατόρια, καφέ, ξενοδοχείο, ιατρείο, πλυντήρια και supermarket.  

Επιστρέφουμε από τη μαρίνα, περνάμε κάθετα τη Γολέμη και συνεχίζουμε από την οδό Μύτικα, στρίβουμε επί της Φίλιππα και συναντάμε το Μουσείο Φωνογράφου. Πρόκειται για ένα μικρό ιδιωτικό μουσείο με φωνογράφους, δίσκους, σπάνια χρηστικά αντικείμενα, διακοσμητικά, νομίσματα, σφραγίδες και φωτογραφίες, δημιούργημα ενός ντόπιου συλλέκτη, του Τάκη Κατωπόδη (Ντελημάρη). Συνεχίζουμε ευθεία και μετά από 2 λεπτά βρισκόμαστε στην κεντρική πλατεία της Λευκάδας. Την πλατεία πλαισιώνουν όμορφα δείγματα της λευκαδίτικης αρχιτεκτονικής, όπως το τριώροφο κτήριο της οικογενείας Σταματοπούλου (1853), στη βορειοδυτική γωνία της πλατείας. Μέχρι το 1942 υπήρχε και ένα κτήριο παραδοσιακής κατασκευής όπου λειτουργούσε η λέσχη Ομόνοια. Το κτήριο επιτάχθηκε (1941) από τους Ιταλούς (οι οποίοι είχαν βαφτίσει την πλατεία Piazza della Vittoria), στέγασε τη Λέσχη των αξιωματικών τους και κάηκε στη μεγάλη πυρκαγιά του 1943, που ξεκίνησε από την ίδια τη Λέσχη. Στην πλατεία πραγματοποιούνται διάφορες δημόσιες εκδηλώσεις, όπως δεήσεις κατά τους επιταφίους και τις λιτανείες, συναυλίες της Φιλαρμονικής, προεκλογικές συγκεντρώσεις κομμάτων κ.λπ. Εδώ τραγούδησε η Μαρία Κάλλας τον Αύγουστο 1964 συνοδεία πιάνου, στο πλαίσιο του Διεθνόυς Φεστιβάλ Φολκλόρ.

Στη νοτιοδυτική πλευρά της πλατείας βρίσκεται ο Ναός του Αγίου Σπυρίδωνα. Ο ναός ιδρύθηκε το 1684 από την άρχουσα τάξη της Λευκάδας. Πρόκειται για μονόχωρη βασιλική χωρίς τρούλο με έντονες επιρροές από την ενετική αρχιτεκτονική. Ο ναός δεν είναι επισκέψιμος.

Η περιπλάνηση στα σοκάκια της πόλης της Λευκάδας που εκτείνονται ακτινοειδώς γύρω από τον πυρήνα της, αποτελεί μία από τις πιο όμορφες εμπειρίες του ταξιδιώτη της Λευκάδας. Έχοντας κατά μέτωπο την εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα, κατευθυνόμαστε στο στενάκι που βρίσκεται στα δεξιά του.

Πολύ σύντομα, (επί της οδού Στεφανίτση) συναντάμε το Λαογραφικό Μουσείο του Μουσικοφιλολογικού Ομίλου Ορφέα, το οποίο στεγάζεται στο ιδίοκτητο αναπαλαιωμένο κτίριο του Σωματείου (χαρακτηριστικό δείγμα αρχιτεκτονικής της αγγλικής περιόδου).

Το μουσείο περιλαμβάνει πάνω από 1000 χρηστικά αντικείμενα της αγροτικής ζωής της Λευκάδας, εργαλεία παλαιών επαγγελμάτων, παραδοσιακές φορεσιές κ.λπ.

Πολύ κοντά στο Λαογραφικό Μουσείο, (οδός Κοντάρη) βρίσκεται το κτίριο που στεγάζει τη Φιλαρμονική Εταιρεία Λευκάδας. Η Φιλαρμονική ιδρύθηκε το 1850 με πρωτοβουλία της λαίδης Ντορίνας Καλκάνη-Πετριτσοπούλου, του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη και άλλων επιφανών Λευκαδιτών. Η φιλαρμονική αριθμεί 1000 και πλέον εγγεγραμμένα μέλη και είναι η δεύτερη χρονολογικά ιδρυθείσα φιλαρμονική στην Ελλάδα. Στο ισόγειο του κτιρίου υπάρχει και ένα μικρό μουσείο που μπορείτε να επισκεφτείτε, το οποίο και περιλαμβάνει πλούσιο φωτογραφικό υλικό, παλαιά μουσικά όργανα, παλιές στολές της φιλαρμονικής καθώς επίσης και παρτιτούρες.

Επιστρέφουμε τώρα από την οδό Στεφανίτση, ακολουθούμε την οδό Φιλαρμονικής για να βρεθούμε στην οδό Κύπρου όπου βρίσκεται το Μουσείο Άγγελου Σικελιανού, το οποίο εγκαινιάστηκε το 2017 και στεγάζεται στο σπίτι που γεννήθηκε ο διεθνούς εμβέλειας ποιητής και λογοτέχνης. Δεν πρόκειται για ένα ακόμα μουσείο ενθυμημάτων αλλά για ένα εξαιρετικό πρότυπο μουσείο διεθνών προδιαγραφών το οποίο ρίχνει φως στις ιδέες, την προσωπικότητα και την διαδρομή της ζωής του κορυφαίου λυρικού ποιητή. Στον αύλιο χώρο βρίσκεται και το Κηποθέατρο στο οποίο πραγματοποιούνται συναυλίες, θεατρικές και χορευτικές παραστάσεις κ.λπ καθ' όλη τη διάρκεια του καλοκαιριού.

Κατευθυνόμαστε τώρα δυτικά και συναντάμε πρώτα τον ναό της Αγίας Παρασκευής και μετά από λίγο την εκκλησία της Παναγίας των Ξένων. Πέρνουμε τη Δημάρχου Γιαννουλάτου και στα 5 λεπτά με τα πόδια βρισκόμαστε στο Πολιτιστικό Κέντρο της πόλης.  

Στο κτίριο του πολιτιστικού κέντρου του Δήμου Λευκάδας στεγάζονται το Αρχαιολογικό Μουσείο, το Ιστορικό Κέντρο του Λευκάδιου Χέρν, η συλλογή παραδοσιακής τέχνης του διεθνούς φεστιβάλ φολκλόρ, η αίθουσα Τάκη Ευσταθίου καθώς επίσης και η έκθεση Ex-libris.

Το Αρχαιολογικό Μουσείο είναι μικρό αλλά σημαντικό, με ευρήματα από τη Μέση Παλαιολιθική Εποχή ως τα Ρωμαϊκά χρόνια. Η πλειονότητα των εκθεμάτων προέρχεται από τις ανασκαφές του Γερμανού αρχαιολόγου Wilhelm Dörpfeld, ο οποίος υποστήριξε τη θεωρία ότι η Λευκάδα είναι η ομηρική Ιθάκη. Τα εκθέματα έχουν βρεθεί σε διάφορες τοποθεσίες του νησιού, όπως στην αρχαία πρωτεύουσα Νήρικο και στις γύρω περιοχές, στα σπήλαια Χοιροσπηλιά (στην Εύγηρο, χωριό της Νότιας Λευκάδας), Ασβότρυπα (στο χωριό Φρύνι – προάστιο της πόλης), Χοιρότρυπα (περιοχή του χωριού Απόλπαινα), στο σπήλαιο των Νυμφών στην Αγία Κυριακή, στη σπηλιά της Μπολιάτσως (στην κεντρική και ορεινή ενδοχώρα), στους ταφικούς τύμβους (Πρώιμης και Μέσης Εποχής του Χαλκού) στο Νυδρί, στα νεκροταφεία της αρχαίας πόλης της Λευκάδας, στο βουνό Σκάροι, στο Μεγανήσι κ.λπ.

Στο ισόγειο του Πνευματικού Κέντρου βρίσκεται το Ιστορικό Κέντρο του Λευκάδιου Χέρν, το πρώτο μουσείο στην Ευρώπη αφιερωμένο στον Χέρν (Γιάκουμο Κοϊζούμι). Ο επισκέπτης με τη βοήθεια φωτογραφιών κειμένων, εκθεμάτων και διαδραστικών εφαρμογών περιηγείται στις σημαντικές στιγμές του εθνικού ποιητή της Ιαπωνίας, αλλά και στους πολιτισμούς της Ευρώπης, της Αμερικής και της Ιαπωνίας του τέλους του 18ου και των αρχών του 19ου αιώνα. 

Η Συλλογή παραδοσιακής τέχνης του διεθνούς φεστιβάλ φολκλόρ αποτελείται από αντικείμενα που σχετίζονται άμεσα με την μακροχρόνια πορεία του Διεθνούς Φεστιβαλ Φολκλόρ, όπως παραδοσιακές στολές διαφόρων χωρών, υφαντά, μουσικά όργανα, σημαίες, μετάλλια, κασέτες με παραδοσιακή μουσική κ.λπ. και έχει ως σκοπό να αναδείξει μέσα από τα ενθυμήματα την πολυδιάστατη διαπολιτισμική σχέση που αναπτύσσεται για πάνω από 50 χρόνια μεταξύ της Λευκάδας και των φιλοξενούμενων χωρών.

Στην αίθουσα Τάκη Ευσταθίου ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να δει σπάνια κείμενα, φωτογραφίες και εκθέματα του Λευκάδιου Χερν, που προέρχονται από τον συλλέκτη Τ. Ευσταθίου.

Η πρωτοβουλία της Έκθεσης Ex-libris ( υψηλής στάθμης σύγχρονα μικροχαρακτικά ex – libris) που βρίσκεται στο υπόγειο του Πνευματικού Κέντρου, προέρχεται από τον Λευκαδίτη χαράκτη Γιάννη Γουρζή και τον συλλέκτη Βασίλη Ζευγώλη. Είναι μια μοναδική και σχεδόν άγνωστη μορφή τέχνης στο ελληνικό κοινό που παρουσίασε το Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Λευκάδας τα έτη 2005 και 2008 με τη διοργάνωση Διεθνών Τριενάλε Χαρακτικής Μικρού Μεγέθους και EX LIBRIS. 

Από το Πνευματικό κέντρο παίρνουμε την οδό Σικελιανού και κατευθυνόμαστε ανατολικά. Κατά μήκος της οδού βρίσκονται εστιατόρια και καφέ ενώ στο βάθος (στο αριστερό μας χέρι) βλέπουμε τη λιμνοθάλασσα.

Μπορούμε να κάνουμε μια στάση στο πολυφωτογραφημένο γεφυράκι ή να περάσουμε απέναντι και να ξεκουραστούμε για λίγο στα παγκάκια. Λίγο πιο πέρα σπό το γεφυράκι βρίσκεται το μποσκέτο, το μικρό πάρκο που «φιλοξενεί» τις προτομές των σπουδαίων λογοτεχνών που γεννήθηκαν στο νησί, όπως του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, του Άγγελου Σικελιανού, του Λευκάδιου Χερν, του Δημητρίου Γολέμη και της Λευκαδίτισσας Κλεαρέτης Δίπλα–Μαλάμου. Τα τελευταία χρόνια ονομάζεται και Κήπος των Ποιητών.